Blog Pawła: Twierdza Brześć - Fort VI Lebiedziew/Terespol

Już od kilku lat staram się odwiedzać najważniejsze założenia XIX- i XX-wiecznych fortyfikacji na terenie Polski. Jedną z białych plam była Twierdza Brześć, która posiada bogatą historię rozpoczynająca się w oku 1833 kiedy to car Mikołaj I nakazał budowę twierdzy w Brześciu. I faza budowy trwająca do 1842 roku obejmowała cytadelę oraz połączone z nią 3 przedmościa. W wyniku tej budowy przeniesiono całe miasto w kierunku wschodnim, ponieważ dane centrum znalazło się na terenie cytadeli. Kolejna rozbudowa przypadła na lata 1869-1888 kiedy to wybudowano Fort Graf Berg i pierścień fortów chroniących także znajdujący się tutaj ważny węzeł kolejowy. Po "polskiej' stronie wybudowano 2 forty: opisywany niżej Fort VI terespol/Lebiedziew oraz VII Łobaczew. Kolejna rozbudowa to lata 1912-aż do nadejścia frontu i poddania Twierdzy. Zmodernizowano wtedy poprzednio wykonane dzieła oraz rozpoczęto budowę II pierścienia fortów w odległości 7 km od cytadeli. W jej wyniku na terytorium dzisiejszej Polski powstały 4 forty, z czego jeden był charakteru tymczasowego. Do nadejścia frontu Twierdza nie została w pełni ukończona.

Niemiecki front wschodni I wojny światowej udowodnił przewagę wojny manewrowej nad obroną statyczną, czego jednym z dowodów była konieczność oddania Twierdzy Brześć przez oskrzydlonych Rosjan. Przed wykonaniem odwrotu spora część Twierdzy, a w szczególności dzieła po wschodniej stronie Bugu zostały częściowo zniszczone. Twierdza do lutego 1919 roku znajdowała się w rękach niemieckich i służyła wycofującym się wojskom z terenów Ukrainy. W tym czasie pozyskiwano w niej także także materiały budowlane. W obawie przed oddaniem jej Ukraińcom, Polacy zdobyli Twierdzę w wyniku kilkudniowych walk i późniejszych pertraktacji. Już 1 sierpnia niestety musieli oni uznać wyższość wojsk radzieckich nacierających w kierunku Warszawy. 19 sierpnia tego samego roku Twierdza została ponownie odbita i do 1939 roku znalazła się w rękach polskich. Stanowiła ona ważny garnizon. We wrześniu 1939 roku obrona Twierdzy opierała się głównie na niewycofujących się wojskach polskich. W dniach 14-16 września odparto szereg ataków niemieckich, by w nocy opuścić Twierdzę. Ciekawym epizodem jest późniejsza kilkudniowa obrona 82 pp w Forcie Sikorskiego (Graf Berg).

Sowiecki dowódca chcąc nie dopuścić do utraty Przedmościa Terespolskiego, co wiązałoby się z utratą wartości militarnej Cytadeli, skierował nurt Bugu do fosy wspomnianego Przedmościa. Do dzisiaj granica w tym miejscu nie przebiega korytem Bugu. 22 czerwca 1941 roku w wyniku ataku III Rzeszy na ZSRR rozpoczęto operacje przejęcia Brześcia wraz z bardzo ważnym węzłem kolejowym pozwalającym na przeładunek towarów. Szybko udało się zająć most kolejowy, stacje przeładunkową oraz miasto. Następnie przystąpiono do kilkudniowego oblężenia Cytadeli wraz z przedmościami, a w wyniku ataku 29-30 września zdobyto pozostające w rękach radzieckich dzieła obronne. Po II wojnie światowej Brześć, Cytadela oraz przedmościa znalazły się na terenie Białoruskiej SRR, a później Białorusi. Na ich terenie znajduje się dość popularne muzeum. Polsce przypadły tereny na zachód od Bugu bez przedmościa Terespolskiego, które są interesującym przykładem fortyfikacji rosyjskich wybudowanych na stosunkowo płaskim terenie okolic Terespola.

Wspomniany tutaj Fort VI Lebiedziew/Terespol wchodził w skład II pierścienia Twierdzy i został wybudowany w latach 1878-1885 jako typowy rosyjski fort artyleryjski. W latach 1912-13 nastąpiła jego modernizacja polegająca głównie na wzmocnieniu stropów żelbetonem. Sam fort jest interesującym przykładem fortu nizinnego posiadającym mokrą fosę. Na jego osi zlokalizowano koszary z wałem artyleryjskim na ich stropie oraz poternę prowadzącą do wysuniętego na czole rawelinu. Obrona bocznych fos była wzmocniona kaponierami.