Antoniewo - ośrodek wychowawczy z historią

Cofnijmy się do pruskiej Wielkopolski z początku XX wieku. Jeszcze przed I wojną światową poszukiwane są tereny pod nowy ośrodek wychowawczy. Ze względu na ceny gruntu i stosunkowo dogodną lokalizacje wybrano Antoniewo. Przy budowie pierwszych zabudowań zaangażowano także podopiecznych. Zakład charakteryzował się dość ścisłym rygorem, który został zluzowany dopiero po przejęciu go w latach 20-tych XX wieku księża salezjanie. Tuż przed II wojną światowa ośrodek jest prężnie działająca placówka zajmująca się także kształceniem zawodowym młodzieży. W trakcie wojny zostaje tu zorganizowany obóz jeniecki. Na naszych czasów znajduje się tu Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy.

W przypadku całego założenia, które na całe szczęście jest wpisane do rejestru zabytków, interesujący jest stan zachowania oryginalnej zabudowy. Wzorce czerpano z podobnej placówki w Lombardii. Stanowi to spora odmienność do innej zabudowy w regionie.

Pośród pól - pozycja Gołańcz Wągrowiec

Nie od dziś wiadomo, ze wiele wypadów planuję w taki sposób, aby oprócz standardowych atrakcji architektonicznych, historycznych i przyrodniczych zobaczyć też jakieś fortyfikacje. Nie inaczej było podczas szybkiego wypadu z okolic Piły do Poznania. Na trasie znajdowała się polska pozycja obronna wybudowana latem 1939 roku na linii Gołańcz - Wągrowiec. Została ona wybudowana wobec zbliżającego się konfliktu w postaci schronów obserwacyjnych oraz bojowych, po mobilizacji uzupełnionych o umocnienia ziemne. Całość została umiejscowiona w miejscu sprzyjającym obronie, na linii doliny z jeziorami i terenami podmokłymi. Linia nie brała udziału w boju. Mniejsze schrony służyły do obserwacji i ognia czołowego, większe do prowadzenia ognia bocznego. Część schronów nie została przysypana ziemią. Do naszych czasów zachowały się prawie wszystkie wybudowane schrony, niektóre z nich są trudno dostępne, bo znajdują się np. na środku pola. Przypomniało mi to turystykę bunkrową pod Mławą - taki urok zwiedzania fortyfikacji.

 

Schron nr 8 w Gołańczy - najlepiej dostępny i zagospodarowany turystycznie

 

Widoczne śladu szalowania na schronie nr 11

 

Schron nr 13 na polu kukurydzy

 

 

Schron nr 14

 

Schron w Bukowcu - także pośród pól

 

Schron przy moście w Wągrowcu

Hotel w dawnym szpitalu na ul. Kieturakisa

Ta historia zaczyna się na początku XIX wieku kiedy to na terenach przy obecnej ulicy Kietsurakisa w Gdańsku Dolnym Mieście rodzina Uphagenów postawiła dwór - letnią podmiejską rezydencję. W połowie XIX wieku nastąpiła zmiana właściciela, który przekazał go na potrzeby szpitala, który był prowadzony przez siostry boromeuszki. Prawdopodobnie to one stoją za pomysłem utworzenia groty z figurką Matki Boskiej z Lourdes, która widać na jednym z poniższych zdjęć. Wracając do meritum, szpital funkcjonował tu do 2004 roku kiedy to z powodu dużego zadłużenia został zlikwidowany, a kliniki zostały wcielone struktur dzisiejszego Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego. W ostatnich latach w budynku szpitala oraz dworu powstał hotel, który miałem przyjemność zwiedzać w ramach festiwalu Open House.

Sam obiekt ma dość długa historię. Perełką jest dwór z początku XIX wieku z ładną stolarką schodów oraz ogrodem zimowym na piętrze z zachowanymi fragmentami malowideł. W samym budynku mimo aktualnie odmiennej funkcji zachowano pamiątki po dawnym szpitalu, jego dawna funkcja nie jest ukrywana. Wnętrza są wykończone minimalistycznie. Interesującym miejscem jest niewątpliwie restauracja ulokowana w kuchni dawnego szpitala z zachowanymi kaflami oraz piecami. Całość jest bardzo interesującym pomysłem, który pozwolił ocalić dawna zabudowę.

 

Wnętrze dworu

 

Restauracja w dawnej kuchni

 

Stary magiel wykorzystany jako element wystroju

 

Dwór z drewnianą klatką schodową

 

Ogród zimowy na I pietrze dworu

 

Grota z figurką Matki Boskiej z Lourdes

Adaptacja starego budynku - Lastadia 41

Open House jest to bardzo interesująca idea polegająca na udostępnianiu zwiedzającym miejsc zazwyczaj zamkniętych podczas kilkudniowego festiwalu. Są to często budynki urzędów, mieszkania prywatne lub nowe inwestycje. Nie inaczej było podczas festiwalu odbywającego się w 2022 roku w Gdańsku, który umożliwił zwiedzanie zakamarków budynków przy Targu Maślanym, w tym Lastadia 41. Jest to budynek wybudowany pod koniec XIX wieku najprawdopodobniej na potrzeby poczty. Aktualnie jest on siedzibą Urzędu Pracy i wnętrza nie prezentują się okazale. Jest to niemniej interesujący przykład renowacji starego budynku z zachowaniem zdobionej fasady, który dzięki działaniom prezentuje się okazale.Ciekawostką jest wygląd muru od strony dziedzińca z zastosowaniem cegieł w dwóch kolorach.

W drewnie i czerwonej cegle - Grupa

Niemcy rozbudowując garnizon w Grudziądzu dopilnowali także wykonania poligonu po zachodniej strony Wisły. Rozległy kompleks szkoleniowy został ulokowany przy linii kolejowej w Grupie. W latach 1905-1908 wybudowano także zaplecze poligonu w postaci obozu zachodniego i wschodniego. Właśnie ten pierwszy stanowi dzisiaj ciekawy przykład zabudowy sprzed ponad 100 lat. Warto jeszcze wspomnieć o tym, że po pierwszej wojnie światowej przetrzymywano tutaj jeńców rosyjskich, stacjonowało tutaj wojsko polskie. Dzisiaj okoliczny poligon jest nadal w użyciu, jednak dawna zabudowa koszarowa jest na terenie ogólnodostępnym.

 

Zabytkowa pompa przed jednym z domów

Festa na wschodzie - Fort Wielka Księża Góra

Jakoś do zeszłego roku nie było mi po drodze do Fortu Wielka Księżą Góra. Byłem kiedyś w tamtej okolicy na nieoficjalnym zwiedzaniu pobliskiego dzieła Mała Księża Góra, jednak po tym co zobaczyłem na Wielkiej mogę śmiało powiedzieć, że opłacało się poznać nieco świata i poczekać na jego świetne zagospodarowanie.

Fort wielka Księżą Góra powstawał w latach 1889-1907 oraz w ramach rozbudowy mobilizacyjnej w 1914 r. Umiejscowiono go w ważnym strategicznie odcinku wschodnim, na dominującym wzgórzu między liniami kolejowymi odchodzącymi w kierunku Malborka i Jabłonowa Pomorskiego. Jest to o tyle ważne miejsce, że w kierunku miasta teren jest już dość płaski, co wykorzystały w 1945 r. jednostki radzieckie lokując tutaj ciężka artylerię do ostrzału miasta. Same dzieło jest bardzo interesującym przykładem ewolucji fortyfikacji z fortów artyleryjskich w umocnione rejony, wielkości 2-3 fortów. Takie formy nazywano festami i były one budowane na granicy francusko-niemieckiej po obu stronach, jednak obecność tego rodzaju umocnień na wschodzie jest unikatem.

Festa zajmuje całkiem spory obszar i znajdują się tu 4 duże schrony piechoty pełniące funkcje koszarowe, w tym jeden ze stanowiskami obserwatorów artylerii w pancernych kopułach, pancerna bateria haubic 15 cm, otwarta bateria haubic, schrony sanitarny i amunicyjny, szereg wartowni oraz dla wzmocnienia obrony 5 podwójnych stanowisk na przewoźne wieżyczki Fahrpanzer. Wieżyczki Fahrpanzer był to niemiecki sposób na doraźne wzmocnienie siły ognia w fortyfikacjach w postaci armaty 53 mm zamontowanej w pancernej obudowie, którą można było dość łatwo transportować. Niewątpliwie perełką Fortu Wielka Księżą Góra jest pancerna bateria haubic 15 cm wraz z pancernymi stanowiskami obserwatorów w pobliskim schronie piechoty. Jak na kilkuletnią dewastację obiektu przez złomiarzy zachowały się one w bardzo dobrym stanie. Inną ciekawostką jest odtworzenie wyglądu zapory z drutu kolczastego w fosie fortu.

Fort jest wspaniałym przykładem myśli fortecznej z przełomu XIX i XX wieku. Warto tam po prostu pojechać i to zobaczyć. Jest on udostępniony zwiedzającym w cenie biletu w określonych godzinach. Samo zwiedzanie trwa jakiś czas, bo festa jest całkiem sporych rozmiarów.

Stanowisko przewoźnej wieżyczki Fahrpanzer

 

 Odtworzenie zapory z drutu kolczastego w fosie fortu

 

Wartownia

 

 Schron piechoty

 

Wnętrze kopuły obserwacyjnej

 

Kopuła obserwacyjna wz. 94

 

Kopuła obserwacyjna wz. 96

 

Kopuły pancerne haubic kal. 15 cm

 

Schron baterii haubic

Jaskinie w Grudziądzu

Sam nie wierzyłem, jak zobaczyłem oznaczenia jaskiń na mapie Grudziądza. Nie było innej możliwości niż sprawdzić jak wyglądają w rzeczywistości. Jaskinia pod wierzbą i Jaskinia Klonowa okazały się być nie lada ciekawostką. Obie znajdują się niedaleko Fortu Tarpno i powstały w warstwach zlepieńców oraz piaskowców. Same komory powstały w wyniku erozji mniej odpornych warstw. Budowa ze zlepieńców nie daje ponadto komforty w zwiedzaniu tego typu miejsca, ponieważ można odnieść wrażenie że w każdej chwili może dojść do obrywów. Wejście do pierwszej z nich jest dość ciasne, ale podobno dalej jest nieco większa komora. Druga natomiast druga z nich posiada bardziej dogodne wejście i podobno ma korytarze długości 20 m, co powoduje że jest jedną z największych w regionie. Polecam odwiedzić te interesujące miejsce przy okazji zwiedzania Fortu Tarpno.

 

Jaskinia pod Wierzbą

 

Jaskinia Klonowa

Wnętrze Jaskini Klonowej

Klucząc miedzy ogródkami działkowymi - Fort Tarpno

 Fort Tarpno jest jednym z pierwszych fortów grudziądzkich, które miałem przyjemność zwiedzać już wiele lat temu. To tu zaczęła się fascynacja tą wspaniałą twierdzą, która żeby nie było była jednym z ciekawszych założeń ze wzbogacającymi ją rozbudowami. Sam fort został wybudowany w latach 90-tych XIX wieku i jest konstrukcji żelbetowej. Pierwotnie posiadał jedną wartownię, jednak rozbudowa mobilizacyjna podczas I wojny światowej dodała jeszcze kolejne 3 wartownie. Sam fort jest położony na krawędzi wzniesienia, które jest zwane kępą forteczną, od strony wschodniej. Dzieło broniło bezpośrednio dróg z kierunku Malborka i Olsztyna. Fort graniczy z ogródkami działkowymi i dojazd do niego prowadzi między nimi. Mimo niepozornej drogi na miejscu można zwiedzać dobrze zachowany fort, który jest interesującym przykładem pruskich fortyfikacji z końca XIX wieku. Miło było ponownie odwiedzić te miejsce.

 

Wartownia z okresu I wojny światowej

 

Schron główny

Linia Osy - fortyfikacje II-wojenne

 Grudziądz od co najmniej XVIII wieku był ważnym militarnie miastem. To tutaj znajdowała się przeprawa na Wiśle oraz z racji stolicy regionu także siedziby kolejnych garnizonów. Rozwój sieci kolejowej pod koniec XIX wieku i wybudowanie tutaj mostu kolejowego na Wiśle jeszcze bardziej przyśpieszyły wzrost znaczenia militarnego tego miasta. Po I wojnie światowej tereny te zostały przyznane Polsce, jednak granica z państwem niemieckim znajdowała się w niedużej odległości od strony północnej. Z racji znaczenia militarnego i wobec nieuchronnie zbliżającego się konfliktu postanowiono wzmocnić obronę tego ważnego miejsca budując linię schronów. Linię obronną postanowiono oprzeć na naturalnej przeszkodzie, którą była dolina rzeki Osy. W 1939 roku wybudowano 11 schronów bojowych jedno- i dwu-strzelnicowych. Schrony zostały rozmieszczone zgodnie ze sztuką i mogły wzajemnie ostrzeliwać przestrzenie od strony kierunku potencjalnego natarcia.

W 1939 r. linia odegrała dość ważną rolę w działaniach obronnych. Niemcy musieli podchodzić do miasta okrążając większość umocnień linii Osy. Opóźniło to ich natarcie. Do naszych czasów przetrwały wszystkie schrony, które przedstawiają interesujący przykład polskiej myśli fortyfikacyjnej z 1939 roku. Niewątpliwą ciekawostką są pozostałości okopów przy schronie nr 5.

 

Schron nr 4

 

Schron nr 5

Fort Parski - Twierdza Grudziądz

Koncepcja ufortyfikowania tutejszej przeprawy przez Wisłę sięga XVIII wieku, na kiedy datuje się powstanie grudziądzkiej cytadeli. Historia fortyfikacji, jak i wojskowości, w zależności od okresu historii miewała jednak swoje wzloty i upadki, co doskonale widać po twierdzy w XIX wieku. Jednym z impulsów do rozbudowy całego założenia była niewątpliwie budowa mostu kolejowo-drogowego w latach 70-tych XIX wieku oraz oziębienie stosunków Niemiecko-Rosyjskich. W jej wyniku wybudowano pierścień fortów w oparciu o przeszkody geograficzne takie jak kępa forteczna, na której była już cytadela, dolina rzeki Osy oraz wzgórza. Od północy oczywistą linia obrony była krawędź wzniesienia nad doliną Osy. Stwarzało to doskonałe warunki do obrony i ostrzału atakującego wroga.

Fort Parski został umiejscowiony na wzniesieniu na granicy doliny Wisły i Osy. Swoją nazwę wziął od pobliskiej miejscowości. W celu lepszego wykorzystania stromego zbocza doliny zdecydowano się tutaj na budowę dzieła składającego się z dwóch osobnych schronów piechoty oddalonych od siebie o kilkaset metrów. Dzieła były oczywiście przygotowane do obrony okrężnej. Schron zachodni posiadał oryginalnie jedną wartownię umiejscowioną w wale. W okresie I wojny światowej rozbudowano je o dalsze wartownie w wałach schronów. Wykorzystanym budulcem był zbrojony beton, co czyniło schrony odpornymi na większość pocisków ówczesnych kalibrów. Same schrony są dzisiaj na terenie dostępnym, jednak wschodni jest zamknięty i wykorzystywany jako magazyn rolny.

 

Zachodni schron piechoty

 

Zachowane elementy mocowania płyt pancernych

 

Wartownia w wale zachodniego schronu - pochodząca z okresu budowy fortu

 

Schron wschodni - wykorzystywany jako magazyn

Willowa perełka modernizmu - ul. Hallera w Wejherowie

Jednym z architektonicznych odkryć 2022. roku była niewątpliwie ulica Hallera w Wejherowie, na której w okresie międzywojennym wybudowano szereg willi mieszkalnych. Warto tutaj wspomnieć o wyróżniającej się stylem willi Bogoria zlokalizowaną pod numerem 14-tym. Zaprojektował ją, dla siebie, architekt mocno związany z Wejherowem oraz Gdynią - Stanisław Świątkiewicz. Inną willa zaprojektowana przez tego samego architekta jest zlokalizowana pod nr 9-tym willa Teodora Bolduana - przedwojennego burmistrza Wejherowa. Na ulicy Hallera można także znaleźć kilka innych willi wybudowanych w okresie międzywojennym w stylu modernistycznym. Zdecydowanie warto odwiedzić te miejsce będąc w Wejherowie.

 

Willa Bogoria autorstwa Stanisława Świątkiewicza

 

Willa Teodora Bolduana widziana przez "bulaj" w sąsiednim budynku